FTU

Oʻzbekistonda tennisning rivoji

Oʻzbekistonda tennisning rivoji respublika umumiy va sport madaniyatining jadal taraqqiyotini aks ettiradi.

XX asr boshlarida — yaʼni 1903-yilda, Toshkent shahrida — birinchi tennis maydonchasi barpo etilgan. U Hun Ván Draček boshchiligida hunarmandchilik maktabida qurilgan. Maydoncha juda sodda edi: to‘r qo‘l bilan to‘qilgan, chiziqlar ham qo‘l bilan tortilgan, panjaralari yo‘q edi.

1917-gacha Turkiston viloyatida rasmiy musobaqalar o‘tkazilmagan, ammo bir qancha shaharlar — Toshkent (2), Farg‘ona (2), Xo‘jand (Leni­nobod, 2), Qo‘qon (1), Samarqand (2), Buxoro (1) —da tennis maydonchalari mavjud bo‘lgan.

Tennising Turkistonga kirib kelishi sinfiy xarakterga ega edi: maydoncha barpo etish, jihoz va forma xarid qilish katta moddiy xarajatlar talab etgani bois asosan fabrikalar, zavodlar egalari yoki intellektual qatlam vakillari shug‘ullangan.

1928-yilgi Butunittifoq Spartakiadasi O‘zbekistonda tennis rivojiga ulkan turtki bo‘ldi. Shu yillarda Toshkentda eng kuchli o‘yinchilarni reytinglash harakatlari boshlandi. Urushgacha bo‘lgan davrda Toshkentda 16 ta kort faoliyat yuritgan. 1930-yillarda kortlar soni va tennis ishtirokchilari soni o‘sdi: 1936 yilda Toshkentdagi ochiq chempionatga 90 nafar tennischi, shu jumladan 22 ayol ishtirok etgan. Tennis nafaqat intellektual qatlam, balki zavod va fabrikalarda ishlovchi ishchilar orasida ham mashhurlikka erishgan.

Ikkinchi jahon urushi yillari (1941–1945)da ko‘plab o‘zbekistonlik tennischilar (A.E. Plotnikov, M.B. Sinelnikov, E.E. Petushkov va boshq.) orden va medallar bilan mukofotlangan — lekin bu davrda ham tennis hayoti susaymagan.

Urushdan keyingi yillarda barcha sport jamiyatlarida (ДСО) ishlash jonlandi. 1940–50 yillarda A.E. Plotnikov, V.A. Kaplan, N.E. Kozlov, M.F. Yachmenev kabi trenerlar yuzlab tennischilarni tarbiyalagan. Baʼzilari Sovet Ittifoqining eng yaxshi tennischilari bo‘lishgan, xususan E. Larina (Bantle), V. Kaplan. Shu davrda milliy iqtidorli sportchilar — A. Hamdamova (Rihsieva), G. Ibragimova, N. Aripova (Umarova), Z. Alavetdinova, A. Ishanxodjaev, M. Ibragimov — paydo bo‘ldi.

1949–1969 yillarda O‘zbekiston Tennis Federatsiyasiga akademik Ubay Arifovich Arifov rahbarlik qilgan. Olim sifatida u Respublika ilm-fan akademiyasi prezidentligi bilan birga, tennisni rivojlantirishga ko‘p vaqt ajratgan. Uning nazorati ostida kortlar qurilgan, tennis bo‘yicha broshyuralar chop etilgan, raketkalar va kichik tennis uchun to‘plar ishlab chiqarilgan. 1960 yildan boshlab Toshkentda “Oʻzbekiston Hududlar Vazirlar Soveti Kubogi” uchun umumittifoq turniri tashkil etila boshlandi — 1980 yildan esa bu xalqaro yoshlar turnirlariga aylandi.

1960–70 yillarda respublikada kortlar qurilishi keng ko‘lamda boshlangan: Almalyk (1962: 2 kort, 1980: 3), Samarqand (5), Andijon (4), Buxoro (4), Namangan (7) va boshqalar. Toshkentda 58 kort mavjud bo‘lgan. 1970 yilda “Dinamo” tennis stadion qurilib, 11 ochiq kortga qo‘shilgan, 1980 yilda ularga 3 yopiq maydon qo‘shilgan. “Dinamo” va “Burevestnik” komplekslari DDSO eng yetuk bazalar sirasiga kirdi.

1986 yilda Yunusobod massivida 8 yangi kort barpo etilgan. Sovet Tennis Federatsiyasi tomonidan o‘quv-seminarlar — S.P. Belits‑Geiman (1959), E.Ya. Kree, A.A. Velts (1969), A.P. Skorodumova jamoasi (1977, 1980) — ishlagan.

1959 yildan Oʻzbekiston Davlat Jismoniy Tarbiya Instituti tennis bo‘yicha mutaxassislar tayyorlaydi. 1953–1986 yillarda respublikadan 35 nafar Sovet Ittifoqi sport ustasi tayyorlangan: E. Larina, V. Kaplan, A. Kolyaskin, V. Pushkarev, N. Prokofieva, V. Bezverhov va boshqalar.

Spartakiadalarda O‘zbekistonlar jamoasi Oʻrta Osiyo respublikalari orasida kuchli, lekin umumittifoq musobaqalarida natijalar murosa darajasida edi: eng yaxshi natija — 8-o‘rin. Yoshlar jamoasi ham 1977 yili Leningradda 8‑o‘rinni, 1982 yilda beshinchi o‘rinni egallagan.

1981 yili OʻzKP Markaziy Qo‘mitasi “Oʻzbek SSR.joylarida tennisni rivojlantirish chora-tadbirlari” to‘g‘risida qaror qabul qildi. 1983 yilda Toshkentda Herald Sovmin‑ni kubogi uchun Spartakiada doirasida chuqur musobaqalar o‘tkazilgan.

1990 yilda Viktor Bogatyryov birinchi marta xalqaro sport ustasi unvoni olgan. Oleg Oгородов Evropa chempionati (U18) finalisti bo‘lgan, O‘zbekiston yoshlar jamoasi jamoaviy Jahon Cubokini yutgan.

1991 yili Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan Spartakiada tugatishda O‘zbekiston jamoasi 3-o‘rinni egallagan. Shu bilan 1992 yili O‘zbekiston mustaqil Milliy Tennis Federatsiyasini tashkil etishga kirishdi. 1992-yil maygacha barcha zarur hujjatlarni ishlab, Keyin sentyabrda Kanada shahridagi ITF assambleyasida O‘zbekiston faol a’zo sifatida tan olindi.

1994 yildan O‘zbekiston Prezidenti kubogi turniri boshlangan, Oleg Oгородov, D. Томашевич va boshqa tennischilar malakasini oshirdi. 1995 yildan ayollar jamoasi Fed Cupda qatnasha boshladi. 1997 yili ular birinchi marta birinchi guruhga chiqishdi.

Iroda Tulyaganova WTA turnirlarida g‘alaba qozondi, ITF kartasida Avstriya, Belgiy, Toshkentda musobaqalarda ishtirok etdi. Osiyo o‘yinlarida oltin medal sovrindi va eng yuqori bali — 16-o‘ringa chiqdi.

1996‑2006 yillarda yoshlar jamoalari ITF World Junior Cupda muvaffaqiyatli qatnashdi: 1996 yilda U14 jamoasi, 1997 yilda U16 jamoasi final bosqichlarga chiqdi. 2005-yilda Denis Istomin va Akgul Amanmuradova Avstraliya Ochiq chempionatida ishtirok etib, Istomin Federrer bilan o‘ynadi, Akgul esa navbatdagi bosqichga chiqdi.

Shuningdek, O‘zbekiston Kubogi joriy etilishi — bu mamlakat bo‘ylab tennis rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan musobaqa bo‘ldi.

1990‑2000 yillarda korlar soni sezilarli darajada o‘sdi: 1992 yilda 85 ta, 1999 yilda 400 ta, hozirgi kunga kelib esa — 790 dan ortiq kort mavjud.

Zamonaviy tennis bazalari Namangan (ochiq 8, yopiq 2), Farg‘ona, Andijon, Karshi, Xiva, Xorazm viloyatlarida bunyod etilgan. Samarqand, Andijon, Namangan sayohatlari xalqaro ITF turnirlari (Challenger, Future, WTA) bilan tashkil etilgan va yuqori xalqaro baholarga sazovor bo‘lgan.

2005–2006 yillarda yangi avlod — Farrux Dustov, Denis Istomin, Murad Inoyatov va boshqalar — milliy jamoaga kelib qo‘shildi. O‘zbekiston tennis jahon maydonida e’tiborni qozondi va janubi-sharqiy Osiyadagi eng dinamik rivojlanayotgan mamlakatlardan biri sifatida tan olindi.

Hozirgi kunda tennis bilan shug‘ullanuvchi shaxslar soni 1994 yildagi 1700 nafaridan 1999 yilda 11 000+, bugungi kunda esa 17 652 ga yetdi. Har bir viloyatda sport maktablarida tennis bo‘limlari va tanlov maktablari tashkil etilgan. Jismoniy faoliyat kollektivlarining tennis bilan shug‘ullanishi 12 dan 33 taga o‘sgan.

Tennissta­dionlar barpo etish ishlari barcha viloyatlarda davom etmoqda. Kortlar soni 790 dan oshib, bu raqam 1999 yildagi 400 va 1992 yildagi 85 ga nisbatan sezilarli darajada yuksalgan.